بررسی رابطه میکروتوپوگرافی با توزیع لکه های گیاهی در مراتع شوره زار اینچه برون

یکی از ویژگی های علفزارهای مناطق بیابانی وجود میکروتوپوگرافی هایی است که ناشی از انباشت طولانی مدت رسوبات اطراف طوقه گیاه است. میکروتوپوگرافی، تغییرات ارتفاعی کوچک مقیاس (در حد میلی متر تا سانتی متر) در وسعت چند متر (در یک فاصله افقی) است و می تواند شامل پستی و یا بلندی سطح خاک باشد. چهار پایان بیشترین تاثیر را بر میکروتوپوگرافی سطح خاک دارند و این تاثیر با نزدیکی به کانون بحران، افزایش می یابد. از سوی دیگر، در مناطق خشک و نیمه خشک، گیاهان به صورت ناهمگن (لکه ای) توزیع می شوند. "زیستگاه لکه ای" منطقه یا ناحیه مجزایی است که توسط گونه یا گونه هایی برای تولید مثل یا بدست آوردن سایر منابع اشغال شده است. اندازه، شکل و فراوانی لکه های گیاهی در هر منطقه، از الگوی مشخص و ثابتی پیروی می کند که بیانگر استقرار تعادل پایدار دو جانبه در آن اکوسیستم و انعکاسی از شرایط غالب محیطی آن منطقه است. تغییرات در لکه های کوچک مقیاس موجود در یک اکوسیستم، در اثر افزایش بیش از حد فشارهای محیطی (از قبیل چرای دام)؛ می تواند مقدمه ای برای تغییرات بزرگ مقیاسی باشد که به بیابانی شدن منتهی می شود. از این رو؛ پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه میکروتوپوگرافی با توزیع لکه های گیاهی، به مطالعه تغییرات توام میکروتوپوگرافی و پراکنش لکه های گیاهی در پاسخ به فشارهای محیطی در شرایط چرا و عدم چرا در مراتع شور روی اینچه برون؛ پرداخته است. به این منظور، پس از تعیین یک نقطه مبدا به عنوان کانون بحران، با استقرار پلات های تصادفی در اطراف این کانون و با بکارگیری روش شمارش دانگ؛ محدوده های چرایی (شدید و ثابت) تعیین گردیدند. برآورد تغییرات ارتفاع سطح خاک، طول لکه های گیاهی، طول فضاهای بین لکه ای و تعداد لکه های گیاهی نیز با استقرار ترانسکت در جهات تصادفی در محدوده های چرایی اطراف کانون بحران انجام شد. پارامترهای برآورد شده، در محدوده های چرایی شدید، ثابت (چرای کمتر) و بدون چرا (قرق) مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج نشان داد که؛ چرای مفرط و طولانی مدت دام در منطقه مورد مطالعه، با افزایش عمق گودی های کوچک در محدوده ی چرای شدید نسبت به محدوده ی بدون چرا، منجر به تغییر خصوصیات ساختاری اکوسیستم مرتعی (میکروتوپوگرافی) گشته است. از سوی دیگر؛ نتایج نشان دهنده تغییر ویژگی های ساختاری و عملکردی لکه های گیاهی در اثر چرای دام می باشد. به گونه ای که، تغییر خصوصیات ساختاری اکوسیستم، با تاثیر بر دینامیک جامعه مزبور؛ در نهایت تاثیر چرای مفرط دام را از طریق تغییر الگوی پراکنش لکه های گیاهی در منطقه خارج از قرق در مقایسه با قرق نمایان ساخته است. به این ترتیب، نتایج حاصله، بیانگر وجود ارتباط بین توپوگرافی خرد و الگوی توزیع لکه ها است. واژه های کلیدی: میکروتوپوگرافی، لکه های گیاهی، الگوی پراکنش لکه های گیاهی، چرای دام، مراتع شوره زار اینچه برون.